Wolność pod pakistańskim niebem

28 grudnia 1948 r. do Pakistanu przybyło trzydziestu polskich pilotów i techników lotnictwa, którzy służyli w Royal Air Force podczas II wojny światowej, a po jej zakończeniu nie mogli wrócić do ojczyzny. Ich dowódcą był Władysław Turowicz, który pozostał w Pakistanie wraz z rodziną do końca życia. W PRL był skazany na zapomnienie, a jednocześnie intensywnie inwigilowany przez służbę bezpieczeństwa. Powód był prosty – z grupą podkomendnych stworzył od absolutnych podstaw pakistańskie siły powietrzne, wojska rakietowe i program kosmiczny, dzięki czemu Pakistan jest dziś potęgą militarną z lotniskowcami, satelitami i głowicami jądrowymi. Polak potrafi. Wielu emerytowanych dowódców tego kraju to byli uczniowie generała Turowicza, którego do dziś wspominają z wielką czcią. Na jego grobie w Karaczi widnieje strofa Adama Mickiewicza:

„Apromień światła, który słońce rzuci, 

Na szumnej morza igrając topieli, 

Nie tonie, tylko w tęczę się rozdzieli, 

I znowu w niebo, skąd wyszedł, powróci.” 

Dokładnie w 70 rocznicę przybycia Polaków do Pakistanu 28 grudnia 2018 r. w Ambasadzie Islamskiej Republiki Pakistanu w Warszawie miała miejsce promocja książki Anny T. Pietraszek wydanej w języku angielskim dla czytelników pakistańskich „Freedom Under the Pakistani Sky” (Wolność pod pakistańskim niebem). Wydarzenie z udziałem ambasadora Pakistanu Shafqata Ali Khana i ambasadora Polski w Pakistanie Piotra Opalińskiego relacjonowały TVP Info (4 mln widzów) i Polskie Radio. Blisko 400-stronicowe dzieło życia obejmujące ponad 200 nieznanych fotografii wydała Fundacja Kultury „Wspólna Sprawa” przy wsparciu Ambasady Pakistanu. 

„Pakistan otworzył się dla mnie niczym tajemnica wśród skalistych dzikich gór gdy ciężarówka, którą ponad 8 tys. kilometrów podróżowaliśmy z Polski w 1975 roku, wspięła się na przełęcz Khyber tuż przed zachodem słońca.“ Tymi słowami Anna T. Pietraszek zaprasza czytelników na ponad 40-letnią zapierającą dech w piersiach podróż w czasie i przestrzeni do dziesiątek niezwykłych miejsc, od eleganckich rezydencji Islamabadu po biedne wioski Hindukuszu, od niebezpiecznych wypraw na najwyższe szczyty świata po codzienne życie zwykłych pakistańczyków. W niezwykłej opowieści alpinistka i autorka 190 filmów dokumentalnych kręconych także w Kongu, Rwandzie, Afganistanie, Mongolii, Iranie i Indiach przywołuje żywe obrazy lodowców i wiatru, słońca i pustynnego pyłu, zwycięstw i łez, miłości i nienawiści. 

Jej ekspedycje wysokogórskie i filmowe do Pakistanu są głęboko zakorzenione w uwarunkowaniach historycznych. Był to kraj wolności nie tylko dla milionów afgańskich uchodźców po rosyjskiej agresji w 1979 roku, ale także dla tysięcy polskich zesłańców uciekających z ZSRR w 1942 roku, bohaterskich polskich pilotów RAF oszukanych przez brytyjski rząd po zakończeniu II wojny oraz samej autorki uciekającej przed ponurą rzeczywistością PRL-u lat 70 i 80-tych. 

Podczas jej pierwszego lotu do Hindukuszu legendarną Dakotą w 1977 roku pakistański pilot zaskoczył ją słowami „Mam zaszczyt prosić, by tutaj, w kabinie, była pani świadkiem jak latają pakistańscy piloci, uczniowie generała Turowicza! On jest naszym bohaterem!“ To proste zdanie rozpoczęło jej prawie 30-letnie poszukiwania tego tajemniczego dowódcy zakazanego w Polsce, zakończone odkryciem jego nieprawdopodonych osiagnięć w budowaniu Pakistańskich Sił Powietrznych. Niebo Pakistanu stało się symbolem. 

Oszałamiające i pisane sercem podróże znajdują kulminację w Junction Point, na skrzyżowaniu trzech najwyższych łańcuchów górskich świata - Himalajów, Karakorum i Hindukuszu. „Noc w najwyższych górach jest hipnotyzująco piękna. W ciemności znikają wszelkie punkty odniesienia, skali, jestem w sednie kosmosu. Czarne kolosy, nad nimi przepaściste granatowe niebo, miliony gwiazd, otchłań wszechświata. Zapach skalnego pyłu i wodnej mgły rzek spod lodowca. Chłodny wiatr od rzek, od gór, a w nim smugi ciepłych powiewów od wygrzanych słońcem dolin. To mój świat. Potęga piękna i bezkresnej wolności.“ To tam polscy katolicy z autorką i pakistańscy muzułmanie modlą się razem za przyjaciół himalaistów, którzy na zawsze pozostali w górach. Wiara i przyjaźń pod gwiażdzistym niebem przekraczają bariery kultur i religii. Razem idziemy, oddzielnie giniemy. 

Marek Gizmajer

fot. archiwum ATP, @

AUTORKA DZIĘKUJĘ SERDECZNIE ZA OGROMNĄ POMOC KOL. Z KSD, red. Marka Gizmajera, JAKO REDAKTORA I TŁUMACZA KSIĄŻKI, TAKŻE PRZY DOBORZE ILUSTRACJI . ATP. 

POWSTANIE STYCZNIOWE – CENNA LEKCJA 

ROSYJSKA ARMIA ALBO WALKA 

Po klęsce Rosji w wojnie krymskiej w 1856 r. w Polsce powstały odżyły dążenia niepodległościowe. W 1860 r. w Warszawie miały miejsce pierwsze manifestacje na pogrzebie wdowy po gen. Sowińskim i w rocznicę Nocy Listopadowej. W lutym 1861 w rocznicę bitwy o Olszynkę Grochowską rosyjskie wojsko rozpędziło kolejną demonstrację, pięciu jej uczestników zabito. Ich pogrzeb stał się kolejną wielką manifestacją, odprawiono liczne nabożeństwa. 8 kwietnia na Pl. Zamkowym ostrzelano bezbronny tłum. Było 100 zabitych ikilkuset rannych. 

Rosyjskie władze w odwecie za „bunty” Polaków zaostrzyły represje zabraniając nawet noszenia narodowych strojów i śpiewania pieśni. 14 października 1861 wprowadziły stan wojenny, ale już dzień później warszawiacy uczcili rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. Wojsko rozbiło tę manifestację i wtargnęło do kościołów. W Katedrze aresztowano 1878 wiernych. Na znak protestu w Warszawie zamknięto wszystkie kościoły. 

W latach 1861-1862 nastroje wyzwoleńcze Polaków były coraz silniejsze, powstawały ugrupowania patriotyczne, tzw. czerwonych (bardziej radykalnych) i białych (wywodzących się z bogatszych warstw). Planowano walkę zbrojną. Aby jej zapobiec w 1863 roku rosyjskie władze zarządziły brutalną brankęmłodzieży do wojska. W nocy 14-15 stycznia żołnierze zajęli ulice, przetrząsali domy, kogo popadło wyciągali z łóżek, wiązali i wywozili. Dochodziło do starć, padli zabici. Służba w carskim wojsku wynosiła 15 lat i oznaczała koniec planów życiowych, katorgę, śmierć. Młodzi ludzie stanęli przed wyborem: dać się zniszczyć zaborcy, albo podjąć z nim walkę. Wielu zbiegło do lasów. Ostatecznie konspiracyjny Rząd Narodowy ogłosił wybuch Powstania w nocy 22 stycznia 1863.  

KLĘSKA W BOJU

Powstanie było wojną partyzancką niewielkich oddziałów. Dowodzili kolejno gen. L. Mierosławski, gen. M. Langiewicz i R. Traugutt.  Objęło Królestwo Polskie, znaczną część Litwy i Wołyń, trwało 450 dni. Dla porównania, wojna w obronie Konstytucji 3 Maja trwała 70 dni, Powstanie Kościuszkowskie 200 dni a Listopadowe 325 dni. Stoczono 1229 bitew. W oddziałach służyło łącznie ok. 200.000 powstańców, zginęło ok. 30.000. Najdłużej, aż do wiosny 1865, walczył oddział księdza gen. Brzóski na Podlasiu. Polscy urzędnicy potajemnie wykonywali rozkazy Rządu Narodowego. W czerwcu pracownicy Banku Królestwa Polskiego na Placu Bankowym w Warszawie w biały dzień przekazali powstańcom 3,6 mln złotych i pół miliona rubli. Rząd Narodowy uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestnikom.

W szeregach powstańczych walczyło wielu obcokrajowców, ale państwa europejskie uznały Powstanie za wewnętrzną sprawę Rosji. Bronił go tylko papież Pius IX: „sumienie mnie nagli, abym podniósł głos przeciwko potężnemu mocarzowi, którego kraje rozciągają się aż do bieguna... Monarcha ten prześladuje z dzikim okrucieństwem naród polski i podjął dzieło bezbożne wytępienia religii katolickiej w Polsce.”

Rosjanie rozpoczęli represje natychmiast po stłumieniu Powstania. Na Sybir zesłali kilkadziesiąt tysięcy powstańców. Szczególnie krwawo rozprawili się z Litwą, którą sterroryzował gubernator Murawiew "Wieszatiel". Skonfiskowano 1660 polskich majątków, walczącym miastom odebrano prawa miejskie powodując ich upadek, wszystkie patriotyczne klasztory skasowano. W 1867 zniesiono resztę autonomii Królestwa, nazywając je Krajem Przywiślańskim.

ZWYCIĘSTWO PO LATACH

Powstańcy spisali zdobytą wiedzę wojenną na kartach pamiętników. Na przełomie wieków przestudiował ją syn powstańca Józef Piłsudski(ur. 1867), który podczas 5-letniej zsyłki na Sybir poznał osobiście powstańców i słuchał ich relacji z pierwszej ręki. Ostatecznie stał się znawcą Powstania i napisał książkę pt. „22 stycznia 1863”, którą wysoce ocenili zawodowi historycy. Doświadczenia powstańcze przetworzył też we własną strategię, tym razem zwycięską. Dokładnie w 50 lat i 1 dzień po straceniu ostatniego przywódcy Powstania Romualda Traugutta, 6 sierpnia 1914 wyruszyła w bój Pierwsza Kompania Kadrowa. Towarzyszyła jej odezwa Rządu Narodowego wzorowanego na tym z 1863 r.

W 1919 roku po odzyskaniu niepodległości specjalna komisja przyznała prawa weterana 3644 żyjącym jeszcze powstańcom. Rozkazem Marszałka Piłsudskiego włączono ich w szeregi Wojska Polskiego. Gdy wznowiono kapitułę orderu Virtuti Militari, odznaczono ich jako pierwszych. Otrzymali też stały żołd i prawo do noszenia galowych mundurów w kolorze fioletowym. Otaczał ich powszechny szacunek, zaś wojskowi nawet wyższych stopni pierwsi oddawali im honory. Na warszawskiej Pradze uruchomiono dla nich wzorowe schronisko św. Teresy. W 1933 roku w 70 rocznicę wybuchu Powstania wszystkim żyjącym 365 weteranom przyznano Krzyż Niepodległości. Powstanie Styczniowe uczy nas zatem, że klęska może być cenną lekcją konieczną do zwycięstwa.

Marek Gizmajer

Drogie Członkinie, Drodzy Członkowie KSD i Przyjaciele, 

wszelkich łask, pomyślności w posłudze dziennikarskiej, odnowienia nadziei za sprawą Bozego Dzieciątka - 

życzy 

Zarząd Główny KSD

Otwarcie Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej 1939-44

15 grudnia 2018 w Centrum Polsko-Słowiańskim w Nowym Jorku odbyła się inauguracja Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów utworzonej przez Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy z Polski przy wsparciu finansowym Senatu RP. Podczas inauguracji miała miejsce premiera filmu dokumentalnego, w którym Senator prof. Jan Żaryn opowiedział o ratowaniu Żydów i o relacjach polsko-żydowskich na przestrzeni wieków aż do współczesności. Zaprezentowano też wystawę fotograficzno-informacyjną oraz poliptyk nowojorskiej malarki Uty Szczerby poświęcony Holokaustowi. Sala widowiskowa CPS była pełna, szczególnie cieszyła liczna grupa młodzieży z nauczycielami z polskich szkół na Brooklynie - im. Marii Konopnickiej i przy parafii św. Cyryla i Metodego.

Profesor Jan Żaryn i KSD przedstawili wiele istotnych informacji o Żydach, którzy na ziemiach polskich uzyskali prawa już w XIII wieku. Szczególny rozwój ich diaspory miał miejsce w okresie międzywojennym, w którym ok. 3,4 mln Żydów (10% społeczeństwa) wykazywało ożywioną aktywność gospodarczą, kulturalną i polityczną. Podczas II wojny Niemcy i Rosjanie realizowali zbrodnicze plany eksterminacji zarówno narodu żydowskiego, jak i polskiego. Niemcy utworzyli sieć obozów zagłady w całej Europie oraz getta dla Żydów w wielu polskich miastach. Zgodnie z niemieckim prawem, tylko w okupowanej Polsce za udzielanie Żydom pomocy groziła kara śmierci dla całej rodziny.

Po rozpoczęciu przez Niemców zagłady Getta Warszawskiego w 1943 roku katolicka pisarka Zofia Kossak-Szczucka wydała ulotkę „Protest!” inicjującą działalność Rady Pomocy Żydom „Żegota”, którą natychmiast wsparł Departament Spraw Wewnętrznych i Delegatura Rządu. Środowiska żydowskie podjęły współpracę z Polskim Państwem Podziemnym jako jedyną instytucją na świecie, na którą mogły liczyć. W świetle polskiego prawa tzw. szmalcownictwo podlegało karze śmierci wykonywanej przez Armię Krajową, która wspierała także Powstanie w Getcie, gdzie na terenie walk wywieszono flagę Izraelską i Polską. Polska dyplomacja w Szwajcarii wystawiała Żydom fałszywe paszporty umożliwiające ucieczkę. Irena Sendler, szefowa Wydziału Dziecięcego „Żegoty”, uratowała 2,5 tys. dzieci z Warszawskiego Getta. Rotmistrz Witold Pilecki jako pierwszy opisał sytuację w Auschwitz. Porucznik Jan Karski przekazał Aliantom obszerny raport o Holokauście, ale rządy USA i Wielkiej Brytanii nie zareagowały. 

Ogromną rolę w ratowaniu Żydów odegrał polski Kościół Rzymsko-Katolicki. W całym kraju Żydzi znaleźli schronienie w ok. 300 zakonach żeńskich i 70 męskich. Wielu proboszczów za zgodą przełożonych wydawało Żydom fałszywe świadectwa chrztu umożliwiające przeżycie pod polskim nazwiskiem. Ks. Marceli Godlewski z warszawskiego Kościoła Wszystkich Świętych, przed wojną sympatyk Endecji niechętnej Żydom, którego parafia mieściła się na granicy Getta, uratował 1-3 tys. Żydów. Siostra Matylda Getter ze Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstanek Rodziny Maryi uratowała 2,5 dzieci z Getta. Jak podkreśla prof. Jan Żaryn, nie są znane przypadki odmowy udzielenia pomocy Żydom przez polskich duchownych, którzy ryzykowali życiem za bliźniego w imię Chrystusa. 

Uratowanie jednego Żyda wymagało solidarnego zaangażowania wielu Polaków. Ocalona z Holokaustu Stella Silberstein zidentyfikowała po wojnie aż sześćdziesięciu pięciu, w tym proboszcza parafii na Podlasiu, który apelował o pomoc dla Żydów podczas kazania ma Mszy. Według badań prof. Żaryna, w całym kraju w ratowanie Żydów mogło być zaangażowanych nawet ok. miliona Polaków, którzy dziś stanowią najliczniejszą grupę uznanych przez izraelski Instytut Yad Vashem za Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. 

Uczestnicy nowojorskiej inauguracji w CPS otrzymali też ulotki informujące o fałszowaniu historii Holokaustu przez Niemców i ośrodki wrogie Polsce już od lat 50-tych za pomocą sformułowań „polskie obozy śmierci” czy „polskie formacje nazistowskie”. Jak podkreślił prof. Żaryn, w czasie wojny słowo „nazista” w ogóle nie było znane. To Niemcy jako państwo najechali na Polskę i wprowadzili w naszym kraju własne rasistowskie prawo z obozami zagłady, zaś naród niemiecki korzystał z pracy niewolniczej Polaków. 

W inauguracji uczestniczyli przedstawiciele Polonii i Amerykanie, w tym świadkowie historii, którzy przekazali Izbie Pamięci rodzinną dokumentację ratowania Żydów. Znany nowojorski architekt Henryk Tuler przekazał kopię świadectwa nadania w 1988 roku Medalu Sprawiedliwego WśródNarodów Świata jego matce Józefie Bizior-Horysławskiej. Z kolei pan Edward Pieniak z Brooklynu przedstawił historię uratowania w 1943 roku kilkunastoletniej Estery Borensztajn przez pięciu członków jego rodziny i księdza S. Kosmólskiego. 

Film i wystawa wzbudziły wiele gorących dyskusji. Jej temat jest wciąż bardzo istotny, nurtujący i nie zamknięty. Przez kilkadziesiąt lat Polacy zdławieni przez komunizm nie byli w stanie dobrze go rozpropagować, co aktywnie czyniły ośrodki antypolskie zlokalizowane niestety także w USA. Izba Pamięci nadrabia ten stracony czas i już na starcie spotkała się z ogromnym zainteresowaniem. Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy przyjęło zatem formułę organizowania podobnych „wystaw objazdowych” wszędzie tam, gdzie będą potrzebne. W tym roku wystawa odwiedziła Kongres Polonii Amerykańskiej w Chicago, w najbliższych tygodniach będzie dostępna w Centrum Polsko-Słowiańskim, potem pojedzie do New Hampshire i Connecticut, jest zaplanowana w Fundacji Kościuszkowskiej, Instytucie Piłsudskiego i siedzibie ONZ, a na co dzień znalazła serdeczną przystań w galerii Kuriera Plus, w której niebawem odbędzie się kolejna projekcja filmu prof. Żaryna.  Natomiast w Toruniu powstaje już kolejny film dokumentalny o księżach ratujących Żydów w reżyserii Bartosza Gawrona. 

Marek Gizmajer

Nowy Jork, USA, 15 grudnia 2018r.

Polski Kościół wobec zagłady Żydów 

Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy z Polski przy wsparciu finansowym Senatu RP uruchamia w Nowym Jorku Izbę Pamięci Polaków ratujących Żydów w czasie okupacji. 15 grudnia w Centrum Polsko-Słowiańskim odbędzie się inauguracja z premierą filmu, w którym o Polakach i Żydach opowie Senator RP prof. Jan Żaryn. Dziś przedstawiamy jedno z zagadnień Izby Pamięci, pomoc udzielaną Żydom przez Polski Kościół. 

Podczas okupacji Kościół Rzymsko-Katolicki był szeroko zaangażowany w różne formy niesienia pomocy Żydom, takie jak zaopatrywanie w ubrania, żywność i lekarstwa, ale także ukrywanie (często całych rodzin), wydawanie fałszywych dokumentów oraz przerzucanie do krajów bezpiecznych. Władze kościelne podejmowały również oficjalne kroki mające na celu zakończenie Holokaustu. Arcybiskup Adam Stefan Sapieha wystąpił z apelem do generalnego gubernatora okupowanych ziem polskich Hansa Franka o zaprzestanie zsyłania Żydów do gett.

Żydzi byli ukrywani w Polsce w ponad 70 klasztorach męskich i ok. 300 zgromadzeniach żeńskich – klasztorach, sierocińcach, szpitalach. Tworzyło to sieć tysięcy osób związanych z Kościołem zaangażowanych w ratowanie Żydów. 

Niezwykle ważnym zadaniem było wystawianie Żydom fałszywych dokumentów stwierdzających chrześcijańskie pochodzenie. Nieocenioną rolę odegrali proboszczowie, którzy za pozwoleniem swoich przełożonych wystawiali świadectwa chrztu na fałszywe nazwiska, wpisywali je nawet do ksiąg parafialnych i w ten sposób umożliwiali wyrabianie oficjalnych niemieckich dowodów tożsamości – Kennkarte, dzięki którym uratowani Żydzi mogli żyć wśród polskiego społeczeństwa „udając Polaków”.  

W 1942 roku siostra Matylda Getter, naczelna matka przełożona prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, podjęła decyzję o przyjęciu przez jej zgromadzenie każdego dziecka z Getta Warszawskiego. Jej mottem było „ratuję człowieka, który prosi o pomoc”. Miała wtedy 70 lat. Uratowała kilkaset żydowskich dzieci ukrywając je w sierocińcach zgromadzenia i dostarczając im fałszywe metryki urodzenia, ale także prowadząc jadłodajnię i punkt sanitarny. Współpracowała w Warszawie z Ireną Sendler, szefową Departamentu Dziecięcego Rady Pomocy Żydom ŻEGOTA.  

Warszawski kościół Wszystkich Świętych, którego proboszczem był ks. Marceli Godlewski, przez pewien czas znajdował się w granicach Getta i był otwarty dla Janusza Korczaka i jego sierocińca. Ks. Godlewski, przed wojną sympatyk nieprzychylnej Żydom Endecji, uruchomił stołówkę, punkt charytatywny i dom parafialny, zaś rada parafialna składała się wyłącznie z Żydów z Getta. Gdy Niemcy postanowili odmówić księżom prawa do posługiwania na terenie Getta, ks. Godlewski opuścił jego granice, ale razem z „podopiecznymi” Żydami, których rozlokował we własnym domu w Aninie i dzięki siostrom zakonnym w innych miejscach. Łącznie uratował 1-3 tys. Żydów. 

Księża, siostry zakonne i hierarchowie Kościoła angażowali się w ratowanie Żydów pomimo ciągłej niemieckiej inwigilacji i regularnych rewizji domów zakonnych, szpitali i sierocińców. Kościół tak jak cały kraj borykał się z okupacyjną biedą – brakiem żywności, lekarstw, łóżek, ubrań. Niemniej, według prof. Jana Żaryna, Senatora RP i historyka specjalizującego się w tych zagadnieniach, nie są znane przypadki odmowy pomocy ratowania Żydów przez duchownych. Profesor podkreśla także motywację zakonnic i księży podejmujących bardzo trudne decyzje „W IMIĘ CHRYSTUSA”. Wielu z nich przypłaciło te decyzje życiem - zostało rozstrzelanych lub wywiezionych do obozów koncentracyjnych. 

Należy sobie uzmysłowić, że ocalenie jednego Żyda wymagało współdziałania od kilku do kilkudziesięciu osób. Szeroko znana jest osoba Stelli Silberstein, która po wojnie zidentyfikowała aż 65 takich osób, w tym zwłaszcza proboszcza parafi na Podlasiu, gdzie ukrywała się na „lewych papierach”. Jak ustalił w swoich badaniach prof. Jan Żaryn, w skali kraju w ratowanie Żydów było zaangażowanych nawet do miliona Polaków. Polska była jedynym krajem świata, w którym groziła za to kara śmierci całej rodziny. Polacy stanowią dziś najliczniejszą grupę uznanych przez współczesny Izrael za Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Inauguracja Izby Pamięci Polaków ratujących Żydów z premierą filmu prof. Jana Żaryna odbędzie się 15 grudnia (sobota) o godz. 11.00 w Centrum Polsko-Słowiańskim przy 177 Kent Street, Brooklyn, NY 11222. Wstęp wolny, film ma napisy w języku angielskim. 

MAREK GIZMAJER